شناخت موم ، نگهداری آن و ارتباط قیمت آن با عسل

به دليل اهميت برگه موم آج شده معمولاً زنبورداران هر ساله بطور متوسط برای هر كلنی احتياج به آج نمودن حدود نيم كيلوگرم موم دارند. البته اين مقدار در زمانی است كه عسل تنها به صورت شهد برداشت شود و از فروش آن با موم خودداری گردد .به دليل گران بودن نسبی موم و نيز مشكل بودن تشخيص خلوص موم توسط زنبورداران، متأسفانه در هنگام فروش يا آج كردن موم  بعضاً سوء استفاده هايی به وسيله كارگاه های آج موم انجام می شود كه در اينجا برای راهنمايی زنبورداران عزيز به آنها اشاره می شود .

1 - مخلوط كردن پارافين :
يكی از مهمترين تقلباتی كه صورت می گيرد مخلوط كردن پارافين با موم است كه مشكلات زيادی را برای كلنی و زنبوردار و مصرف كننده به وجود می آورد. با توجه به اينكه موم طبيعی زنبورعسل از حدود 280 نوع ماده مختلف تشكيل شده است و حدود 110 نوع آن مواد معطر و خوشبو است ، جذابيت زيادی برای زنبورهای عسل دارد به طوری كه در هنگام موم دوزی بعضاً هجوم زنبورها به موم آج شده ديده می شود .

در مورد موم مخلوط شده با پارافين، زنبور عموماً نسبت به موم بافی روی آن رغبتی نشان نداده و حتی گاهی ديده می شود زنبور به هرزه بافی روی آورده ولی شان موم را تكميل نمی كند.علاوه بر اين مسأله با توجه به نقطه ذوب پايين تر پارافين نسبت به موم، حتی پس از كامل شدنِ شان ، درصورت بالا رفتن دمای هوا شانِ عسل استحكام لازم را نداشته و ريزش مینماید.

اين دو مسأله باعث كاهش رشد جمعيت و همچنين از بين رفتن مقداری از محصول عسل می گردد. پارافين در صورتی كه به عنوان عسل موم دار به مصرف خوراكی برسد مشكلات بهداشتی بسياری برای مصرف كننده ايجاد می نمايد. با آزمايشی ساده می توان مخلوط بودن موم را با مواد ديگر تشخيص داد كه روش آن در ادامه ارايه خواهد شد. 

2 - كامل تصفيه نشدن موم :
 در هنگام آج شدن لازم است موم از هرگونه ناخالصی تصفيه گردد. در حقيقت در هنگام تصفيه شان های كهنه معمولاً ناخالصی هايی با موم از صافی عبور می كنند كه شامل پيله های لاروی و شفيرگی، ذرات گرده ،گرد وخاك ، بره موم و همچنين بعضی اسپورها ودهاگ های موجود در شان ها می باشد. در صورتی كه در كارگاه جرم ها و مواد زايد ته قالب موم ، همراه موم به سرعت آج  گردد، اين موم آج شده حدود 10 درصد ناخالصی دارد كه علاوه بر اين كه باعث كم شدن مرغوبيت آن می شود به دليل وجود اسپورهای بيماری در برگه آج شده احتمال ايجاد بيماری در كلنی نيز می رود.

3 - كم فروشی :
دو مورد اشاره شده تقلباتی هستند كه زنبورداران كم و بيش با آن آشنايی دارند؛ هرچند كه تشخيص آن زياد هم آسان نيست ، اما مورد ديگری نيز وجود دارد كه در ضمن اين كه مهم است ولی زنبورداران كمتر به آن توجه دارند. اين نكته آن است كه موم خاصيت جذب آب نسبتاً بالايی دارد بطوری كه مشاهده شده در هنگام تصفيه تا حدود 20 درصد آب به خود می گيرد و پس از گذشت حدود يك ماه پس از خشك شدن كامل وزن واقعی خود را پيدا می كند ( كرل ) . همچنين موم در هنگام آج شدن مقداری رطوبت از غلطك های آج به خود جذب می نمايد که به تدريج اين رطوبت را از دست داده و تا حدود يك ماه كاملاً خشك می شود.  

با توجه به اين كه در كشور ما موم را در بسته های دو كيلوگرمی بسته بندی می كنند، پس از خشك شدن كامل موم آج شده ، وزن آن بدون كاغذ بسته بندی نبايد كمتر از دو كيلوگرم باشد.متاسفانه بسياری از زنبورداران به اين مسأله توجه كافی نداشته و بسته موم را به صورت كلی دو كيلو در نظر می گيرند كه باعث زيان آنها می گردد . توجه به نكات ذكر شده سبب آگاهی بيشتر زنبورداران و جلوگيری از سوء استفاده كنندگان می گردد. در حقيقت قيمت موم خريداری شده با توجه به موارد ذكر شده تعيين می شود و گاهی خريد موم ارزان تر، ممكن است خيلی گران تر از موم آج شده ی عاری از تقلب ، تمام شود.

طريقه تشخيص موم خالص : 
روش ساده ای بر مبنای تفاوت جرم حجمی موم و پارافين وجود دارد كه می توان موم ناخالص را تشخيص داد. موم و پارافين هر دو از آب سبك تر و از الكل سنگين تر هستند ولی با تهيه مخلوطی از آب و الكل می توان اين دو را از هم تفكيك كرد . برای اين كار احتياج به يك تكه موم خالص ( ترجیحا موم سر پولک شان های عسل ) ، آب ، الكل و يك شيشه شفاف می باشد . مهم نيست كه الكل چند درجه و يا طبی يا صنعتی باشد .

ابتدا با فشردن تكه موم سعی می كنيم كه هر گونه هوای موجود در آن را خارج كنيم . سپس حدود يك سوم شيشه را از آب پر می كنيم . موم را در شيشه می اندازيم با توجه به سبك تر بودن موم نسبت به آب ، موم روی آب می ايستد . اكنون به تدريج الكل را اضافه می كنيم و هر بار به خوبی شيشه را تكان می دهيم تا آب و الكل كاملاً مخلوط شود . در لحظه ای كه موم در محلول شروع به پايين رفتن كند ، محلول آماده است و هر موم ناخالصی را كه در این محلول بياندازيم روی آن ايستاده و پايين نمی رود . با آماده كردن اين محلول و آزمايش موم در هنگام خريد ، می توان از خلوص موم خريداری شده اطمينان حاصل نمود .

البته بهتر است هر چند ماه يك بار برای اطمينان از به هم نخوردن نسبت آب و الكل ( در اثر تبخير ) با يك تكه موم خالص دوباره آزمايش شود .

نگهداری پوكه های اضافی در زمستان  :
پس از برداشت عسل در اواخر تابستان، تمامی پوكه ها را برای زنبورها بگذاريد تا عسل آنها را خشك كنند . سپس شان های تيره را كه معمولاً يك سوم كل پوكه های يك زنبورستان را تشكيل می دهند برای ذوب كردن از رده خارج كنيد . بقيه پوكه ها از منابع ارزشمند زنبورداری هستند . برای اينكه در هنگام انبار داری آن را از آفت كرم موم خوار حفظ كنيد می توانيد بسته به امكانات به دو روش زير عمل كنيد:

نگهداری پوکه ها در انبار :
در انبارهای در بسته بدون منفذ پوكه ها را به صورت ايستاده روی هم بچينيد . سپس برای هر متر مكعب فضا ( طول و عرض و ارتفاع انبار را در هم ضرب كنيد ) 15 گرم گل گوگرد در نظر بگيريد . گل گوگرد را از فروشگاه های لوازم كشاورزی و سموم دفع آفات می توان تهيه كرد .

گل گوگرد لازم را در يك قوطی فلزی بريزيد . بهتر است مقدار مورد نياز در چند ظرف فلزی قرار داده شود تا تمام فضای انبار را در بر گيرد . گل گوگرد را با مقداری الكل آغشته كرده و سپس آتش بزنيد. اين ظرف های محتوی گل گوگرد را بايد در بالاترين نقطه روی پوكه ها قرار داد چون  گاز حاصله ( SO2 ) از هوا سنگين تر است . به دليل اين كه اين گاز روی تخم های اين آفت بی تأثير است، اين كار را پس از 15 روز تكرار كنيد.

قيمت شكر و قيمت موم  :
بعضی افراد برای اطمينان از طبيعی بودن عسل اقدام به خريد عسل های موم دار می نمايند و به صرف اينكه عسل را در شان می بينند فكر می كنند كه حتماً طبيعی است  ولی بايد توجه داشت كه ممكن است عسل های شان ( موم دار ) تغذيه ای بوده و تقلبی باشند. متأسفانه بعضی از زنبورداران در هنگام جريان شهد اقدام به تغذيه زنبورعسل با شربت شكر نموده و به اين طريق اقدام به توليد عسل تقلبی می نمايند.

عسلی كه به اين طريق توليد می شود ممكن است به صورت موم دار به فروش برسد. اين گونه زنبورداران معمولا برای هر كندو حدود 150 كيلو شكر و حدود 1/5 كيلو موم مصرف می كنند. زنبورداران واقعی كه تنها با گذاشتن كندوهای زنبورعسل در محل های شهد خيز و بدون تغذيه شربت شكر ،عسل طبيعی توليد می كنند، از گران شدن شكر و موم بسيار خوشحال می شوند. زيرا موم برای آنها يك توليد است و ساليانه مقداری از آن را به فروش می رسانند. مصرف شكر ساليانه آنها نيز ناچيز است ( ساليانه هر كندو حدود 5 كيلو و در فصولی كه هنوز شهد منطقه شروع نشده است و برای تحريك ملكه به تخم ريزی و يا برطرف نمودن گرسنگی  كلنی ) بنابراين با گران شدن موم و شكر، هزينه تهيه عسل شكری افزايش می يابد .

دو فصلنامه علمی - ترویجی/ شماره دوم، زمستان 1388 - مصطفي نجفي